BNEren artxiboaren historia

Liburutegi Nazionalaren Artxiboaren antolamenduaren eta erregimenaren gaineko kezka XVIII. mendean sortu zen. Real Bibliotheca delakoaren eraketa-agirietan, Karlos III.ak 1761eko abenduaren 11n aldarrikatutakoetan, atalburu oso bat dago (X) Artxiboari buruz: “Hiru giltzako Artxibo bat egongo da; bertan gordeko dira Kontu, Kontu-liburu, Datu eta Erregistro guztiak (burututakoak), Aginduak, Gutunak, Memorialak, Inbentarioak eta Real Bibliothecaren gainerako Paperak eta Tresnak. Giltza bat Liburuzain Nagusiak izango du, beste bat Liburuzainik antzinakoenak eta hirugarrena Artxiboaren mandatua duen korriereak; eta Liburuzain horren betebeharra izango da koordinatzea eta Inbentario bat eta Aurkibide bat egitea paper guztiei buruz, eta Eraketa-agirietako VIII. Atal. VI. zenbakian adierazten den bezala”. Ia mende bat geroago, Liburutegi Nazionalaren Araudia onesten duen 1857ko urtarrilaren 7ko Errege Dekretuak 63. artikuluan xedatzen duenaren arabera, Artxibozain gisa diharduen Ofizial Idazkariak “behar bezalako ordenan gorde behar ditu Liburutegiarekin lotutako eta bere historiarekin, erregimenarekin eta antolamenduarekin lotutako paper eta dokumentu guztiak”.

XX. mendearen hasieran, Liburutegi Nazionalaren Artxiboaren batasuna hautsi zen, eta bere dokumentazioa bi motatan sailkatu zen: historikoa eta administratiboa. Bada, 1901eko urriaren 18ko Errege Dekretuak, Estatuko Liburutegi publikoen zerbitzuari eta erregimenari buruzko Araudia onesten duenak, Idazkariei gomendatzen die “beren kargura izatea beren establezimenduen Artxiboak”, eta berrikuntza garrantzitsu bat sartzen du Liburutegi Nazionalaren kasurako, hau da, “erabiltzen ez diren Katalogoak eta Inbentarioak, Auzitegiak onartutako kontu zaharrak, hildako langileen espedienteak, posta literarioa, Erregistroak eta nolabait arazoak ebazteko beharrezkotzat jo ezin diren gainerako dokumentuak haren Eskuizkribuen Atalean establezimenduaren historiari buruzko atal independente bat osatuko dute” (26.1. art.). Hala ere, xedapen hori ez zen hitzez hitz bete, eta Artxiboaren dokumentazioaren zati bat, garai hartan “Idazkaritzaren liburuak eta paperak” zeritzena, eskuizkribuekin nahasi zen, eta atal horren berezko kodeak ere izan zituen. Horregatik, gaur egun zaila da Artxiboko dokumentazioaren zati bat aurkitzea, hasieran dokumentuei eman zitzaizkien kode batzuk ez baitatoz bat egungoekin.

Hezkuntza Ministerio Nazionalaren 1957ko abenduaren 20ko Aginduak, Liburutegi Nazionalaren Araudi berria onesten duenak, 42. artikuluan ezartzen ditu Idazkari Nagusiari administrazio-zerbitzuen buru gisa dagozkion zereginak, hala nola, “Liburutegi Nazionalaren Artxibo administratiboa ordenan gorde eta mantentzea eta urteko Memoria eta estatistikak idaztea”.

Azken urteotan Artxiboak Liburutegi Nazionalean izan duen papera joan zen mendeko laurogeiko hamarkadaren bigarren erdian iritsi zen bere puntu gorenera. Liburutegi Nazionalaren oinarrizko egitura eta zereginak zehazten dituen apirilaren 25eko 848/1986 Errege Dekretuak, besteak beste, Idazkaritza Nagusia ezeztatu zuen, eta, harrezkero, funtzionario bat ere ez da arduratu Erakundearen Artxiboaz. Artxiboaren arduradunik ez egoteaz gain, aipatzekoa da Paseo de Recoletoseko eraikina berritzeko lanak egin zirela, eta horrek ondorio latzak izan zituela Artxiboarentzat. Izan ere, kontrolik eta erantzulerik gabeko lekualdaketa ugari egin ondoren, erabat desordenaturik geratu zen. 2002an artxibozain lanpostu bat sortu zen, Artxibozain, Liburuzain eta Arkeologoen Talde Fakultatibo batek emana, eta funts dokumentalak antolatu eta deskribatzeko programak martxan jarri ziren.