Ephemera

No Servizo de Debuxos e Gravados existían unha serie de obras cunhas características físicas e de contido similares que, no ano 1991, pasan a formar a colección de Ephemera da Biblioteca Nacional que se ha ido completando co fin de reunir unha "extensa e variada gama de representacións gráficas elaboradas cun propósito específico que non pretenden sobrevivir á actualidade da súa mensaxe".

Localizáronse, rexistradas e con signatura de inventario (obras soltas), de ER e BA (libros), varias coleccións de cromos, caixas de mistos, calendarios murais, felicitacións, orlas e un interesante apartado de etiquetas de caixas de pasas e de laranxas de finais do século XIX. Sen procesar atopouse unha extraordinaria colección de varios miles de caixas de mistos das máis importantes marcas de fábricas españolas e estranxeiras, dunha gran riqueza en canto a cantidade, temática e técnicas.  

Ademais, ingresaran poucos anos antes, por compra, unha magnífica colección de marquillas cigarreras cubanas e outra de felicitacións, recordatorios e cartóns comerciais. No Depósito Xeral localizáronse e trasladaron varias caixas que contiñan follas e folletos impresos, procedentes da antiga Sala de Varios, algúns deles ilustrados (menús, listas de prezos, itinerarios, etc.). Doutra banda foron localizadas e trasladadas varias coleccións de láminas de recortables anteriores ao ano 1950, depositadas ata entón na antiga Sección de Literatura Infantil.

A lo largo de todos estos años se ha procedido a la compra de colecciones de Ephemera entre las que destacan: una colección de etiquetas de cajas de cigarros, que reciben el nombre de "habilitaciones", otra de etiquetas de bebidas, ambas pertenecientes a un período cronológico entre 1880 y 1930; una colección de paipais publicitarios de los años 40-50; y una más reducida de libritos de papel de fumar. Posteriormente se han adquirido varias colecciones de cromos de Apeles Mestres, dos álbumes de felicitaciones de Navidad de oficios, otro de invitaciones, programas y carnets de baile y un número considerable de tarjetas con publicidad de productos farmacéuticos de los años 30, 40 y 50 del siglo XX.

Tamén son importantes as doazóns recibidas por exemplo unha colección de recortables dos primeiros anos do século XX, un álbum de etiquetas de leite condensado correspondente á época da Guerra Civil Española, un teatrito e outros xogos sobre cartolina, estampas devocionales, caixas de mistos, cartóns e etiquetas comerciais, etc. Máis recentemente recibíronse importantes doazóns de materiais impresos contemporáneos.

No ano 2003 publícase o catálogo "Ephemera. A vida sobre papel" onde se recollen preto de oitenta mil obras ordenadas segundo os diferentes tipos de materiais. O catálogo ofrece toda a información respecto de cada un deles: relacións de contido, temática, técnicas, ilustradores, editores, talleres de impresión, marcas, fábricas e fabricantes de produtos e establecementos comerciais, empresas e comercios, etc.

A Colección de Ephemera da Biblioteca Nacional reúne preto de cen mil imaxes que presentan unha gran variedade en canto á súa tipoloxía, temática e técnica. Cronoloxicamente sitúanse nun período comprendido entre mediados do século XIX e mediados do século XX. A clasificación dos diferentes materiais realizouse atendendo ao contido e, ata o momento inclúe: felicitacións, recordatorios e estampas devocionales, invitacións, programas, carnés de baile e ofrecementos de orquestras, almanaques de peto, calendarios murais, paipais, etiquetas e envoltorios de produtos comerciais (tabaco, bebidas, perfumaría e cosmética, alimentos etc.), cromos, postais e xogos como recortables e teatros de papel. A estes materiais incorporáronse novas coleccións de naipes, cartóns de básculas, facturas e papel de carta, puntos de lectura, etiquetas de produtos comerciais, etc.

Entre os autores destas obras destacan algúns dos mellores ilustradores españois de finais do século XIX e principios do XX: Eusebio Planas, Tomás Gaspar, Apeles Mestres, Ramón Casas, Ricardo Opisso, Gaspar Camps, Luís Labarta, Juan García Junceda, Alejandro de Riquer, José Cusachs, Carlos Ruano Llopis, Arturo Mélida, Manuel Tovar, Jaime Pahissa, José Pla Narbona, José Segrelles, etc.

En canto á súa temática abundan retratos, caricaturas, figuras alegóricas e mitológicas, personaxes relixiosos, escenas históricas, obras ilustradas, reproducións de cadros, vistas e paisaxes, transportes, etc. 

 

Subcolecciones

Debido á disparidade e riqueza histórica documental dos materiais gráficos efémeros presentamos algunhas das principais coleccións de Ephemera da BNE agrupadas en cinco apartados atendendo ao propósito co que estes documentos foron elaborados. No entanto, convén sinalar que en moitas ocasións un mesmo tipo de material cumpre con máis dunha finalidade. É o caso dos cromos coa marca do anunciante ao dorso como reclamo publicitario e que, ademais de cumprir coa súa función principal de divertir e servir de xogo á vez, reproducen toda clase de motivos cos que o fabricante incorpora unha clara intención didáctica e de divulgación. E o mesmo sucede coas etiquetas e envoltorios deseñados por ilustradores gráficos para decorar todo tipo de envases que ao mesmo tempo proporcionan información sobre o contido, a calidade e propiedades dun produto, as instrucións de uso, existencias, ofertas e un longo etcétera.

Subcolecciones

Subcolecciones
[Invitaciones]
Convocatoria a eventos de carácter privado

Existen documentos en Ephemera cun papel ben definido: informar sobre determinadas celebracións de carácter normalmente privado.

Automóviles Citroën. V Exposición Internacional del Automóvil, del Ciclo y Sports
Transmisores de mensaxes escritas

Felicitacións, papeis de carta, orlas caligráficas, facturas e cartas comerciais e cartóns postais pertencentes á colección de Ephemera da BNE cumpren o seu papel como medio de transmisión dunha mensaxe escrita.

[Tarjetas y prospectos de productos y establecimientos comerciales.. Varias figuras]
Soportes publicitarios

A Sección Ephemera conta con diversas coleccións que cumpren un papel como un efectivo reclamo publicitario de todo tipo de produtos e establecementos comerciais entre os que destacan: cromos, cartóns e prospectos comerciais, paipáis publicitarios, calendarios de peto e murais e etiquetas de hoteis.

[Etiquetas de alimentos.. Galletas y dulces]
Fins decorativos

A BNE conserva unha mostra excelente de etiquetas dos produtos que se consumían nas primeiras décadas do século XX, tales como froitas, conservas, doces, condimentos, bebidas, produtos de beleza, tecidos, tabacos, produtos de limpeza, impresos comerciais, etc.

Escarpolette de jardin avec 4 groupes variés d'enfants
Fins lúdicos e de entretemento

Como exemplo de creacións de xogos sobre papel destinados ao máis puro entretemento están as magníficas coleccións que a BNE conserva de naipes, recortables e teatros de papel.

Onde consultar

Publicacións e bibliografía

Catálogos