Historia da colección

O núcleo inicial da Biblioteca Real, integrado polos libros procedentes da que fose a biblioteca de Felipe IV, conservada na Torre Alta do Real Alcázar de Madrid, xunto aos que Felipe V trouxo de Francia e os que se incautaron aos partidarios do Archiduque de Austria na Guerra de Sucesión (entre eles posuidores de importantes coleccións como o duque de Uceda ou o marqués de Mondéjar), contaba xa con algunhas das pezas fundamentais desta colección, que se incrementaría con importantes adquisicións no século XVIII e, sobre todo, no XIX. Na segunda metade do século XIX creáronse as seccións de “Varios” e a de “Libros Raros e Preciosos”. Niso influíu sen dúbida a publicación, en 1863 e 1866, da obra póstuma de Bartolomeu José Gallardo, Ensaio dunha biblioteca española de libros raros e curiosos, así como a necesidade de dar unha entidade propia a uns materiais que se incrementaron considerablemente nestes anos e que xa desde antigo tiñan unha sala de consulta diferenciada no Departamento de Impresos do que dependían.

É ao longo do século XIX cando se produce o incremento máis significativo das coleccións de impresos raros debido á incorporación das bibliotecas dos conventos suprimidos pola desamortización de Mendizábal e ás adquisicións de bibliotecas particulares, que ingresan directamente na Biblioteca Nacional por compra ou legado, ou ben se reciben desde outros Ministerios nos que se depositaron previamente. Algunhas das que cabe apuntar son as de Juan Nicolás Böhl de Faber (adquirida en 1849), Juan Carlos Mejía (biblioteca mejicana comprada en 1864), Pedro Caro e Sureda, marqués da Romana (incorporada á Biblioteca Nacional en 1873 procedente da biblioteca do Ministerio de Fomento), Serafín Estébanez Calderón (biblioteca formada por máis de 8.000 impresos, entre os que destacan temas militares, crónicas, poesía castelá e literatura en xeral e que, aínda que comprada á súa morte en 1867, permaneceu na biblioteca do Ministerio de Fomento ata a súa incorporación á Biblioteca Nacional en 1873), Manuela de Negrete e Cepeda, condesa de Campo de Alange (desta biblioteca comprada aos seus herdeiros en 1884 seleccionáronse para a Biblioteca Nacional aquelas obras das que esta carecía), duque de Osuna e Infantado (adquirida en 1884 e coa que ingresaron máis de 30.000 impresos), e a de Ricardo de Heredia, conde de Benahavis (nas poxas desta biblioteca celebradas en París en 1891 e 1894, a Biblioteca Nacional adquiriu obras de especial rareza que anteriormente pertenceran a outras importantes bibliotecas como a formada por Vicente Salvá e continuada polo seu fillo Tomás Salvá). Outras importantes coleccións incorporadas na centuria do dezanove foron as de Luís Usoz e Río, Francisco Asenjo Barbieri e Pascual de Gayangos.

Xunto ás grandes coleccións de teatro, impresos menores, cervantina, alegacións en dereito e Usoz, con signatura propia, poden destacarse os seguintes fondos entre os impresos antigos da BNE:

Barbieri

Formada por libros de gran rareza para a historia da música española e polos pregos de panxoliñas reunidas polo músico, investigador e bibliófilo Francisco Asenjo Barbieri. Integráronse nas signaturas R e VE cando a súa biblioteca, cedida por legado testamentario en 1894, ingresou na Biblioteca Nacional de España en 1899.

Conventos

Baixo esta denominación faise referencia ás obras procedentes dos 24 conventos cuxas bibliotecas se incorporaron á Biblioteca Nacional de España como consecuencia da desamortización eclesiástica. Do inxente volume de obras, no seu maior parte de temática relixiosa, incluíronse na signatura R os exemplares de edicións españolas do século XVI e os pertencentes a edicións de séculos posteriores que se consideraron especialmente raras. Identifícanse na maior parte dos casos polos selos e anotacións manuscritas co nome do convento de procedencia.

Gayangos

Nas signaturas R, VE e VC pódense identificar por un selo rectangular en tinta vermella co nome “Pascual de Gayangos” os impresos que pertenceron a este destacado investigador, orientalista, bibliógrafo e bibliófilo do século XIX. A parte da súa biblioteca que non fora vendida ou doada en vida (libros árabes á Real Academia da Historia e de tema americano ao Museo-Biblioteca de Ultramar) adquiriuse en 1900. Está formada por máis de 22.000 impresos, algúns de especial rareza dos séculos XVI e XVII.

Gómez Imaz

Manuel Gómez Imaz, estudioso da Guerra de Independencia, chegou a reunir sobre este tema unha importante colección de impresos, manuscritos, publicacións periódicas e obxectos diversos (moedas, cadros, armas, uniformes, planos, cristal, porcelana, etc.) que foi poxada en maio de 1977 pola casa Sakia-Sotheby’s en Madrid. Desta colección a Biblioteca Nacional adquiriu algúns manuscritos, pero sobre todo libros, folletos e publicacións periódicas de especial rareza que serviran de base para a realización da súa obra Os xornais na Guerra da Independencia (1808-1814), que obtivo o premio no Concurso Bibliográfico convocado pola a Biblioteca Nacional en 1908. Os máis de 3.000 volumes e folletos adquiridos consérvanse na signatura de R.

Graiño

Antonio Graiño reuniu unha importante colección de libros filipinos que foi adquirida aos seus herdeiros en 1959. Integrada na signatura R, identifícase polo ex-libris do coleccionista e constitúen un conxunto de excepcional valor non só pola rareza dalgunhas das súas pezas, únicas e descoñecidas polos bibliógrafos, senón polos problemas de conservación destas obras debido ao soporte utilizado para a súa impresión. Máis da terceira parte destes exemplares están escritos nas linguas indíxenas (tagalo, pangasinan, cebuano, bisaya, etc.) e impresos polos principais impresores filipinos, entre os que destacan Tomás Pimpin e o seu fillo Simón.

Hispanoamérica

Impresos relacionados con Hispanoamérica e procedentes da Biblioteca de Ultramar que se conservan tanto na signatura R como en VE.

Libros chineses

Existe preto dun centenar de obras dos séculos XVI-XIX impresas en caracteres chineses, en papel de arroz e con encadernación de fío. Conserváronse no depósito xeral ata que en 1961 trasladáronse á signatura R (R/33376-33472).

Rico e Sinobas

Singular colección de tapas de encadernacións reunida por Manuel Rico e Sinobas, que se incorpora á Biblioteca Nacional tras a súa adquisición en 1901. Ao longo dos seus máis de mil pezas móstrase un panorama da historia da encadernación desde o século XIV ao XIX.